Akahayile kenako kanhoyelile munhu ndoo uyo aganhanga munhu uyo bhadalenijije imyaka nulu hado. Aho kale olihoyi namhala uyo ojidimaga ng’ombe jakwe. Umudimi bhokwe bhunubho, igabyala ng’ombe yakwe. Aho yabyala henaho uweyi akagabucha akadilanha, ing’ombe yukagayiwa akana kayo yushoka uko yabyalilaga. Huna wiza ng’wana okwe niyo ndoo ung’wila giki, “b’ab’a ukatuula hasi akana kayo yakabhona, obucha hangi ulu yahaya gunyamuka okatuula hasi hangi.” Oho wita giko unamhala ng’wunuyo ing’ombe yu golola guja kaya.

Unamhala ng’wunuyo agapelana noyi ugulangwa na ng’wana okwe mpaga usola lugoye uginija, kulwa gukolwa gulangwa na ng’wana wakwe chiniko. Hunagwene abhanhu bhagang’witana ung’wana ng’wunuyo giki “jilanga baduma.”

Akahayile kenako kagalenganijiyagwa kuli munhu uyo alina widohya bho gubhalanga bhanhu bhose lilange lya wiza, umukikalile kakwe. Umunhu ng’wunuyo agalitumilaga ilikanza lyakwe bho gubhalemala pye abhanhu bhakwe kajile kagwikala na bhichabho chiza kunguno ya widohya bhokwe bhunubho umuwikaji bhokwe. Uweyi agikalaga na bhuyegi bhutale aha kaya yakwe yiniyo, kunguno ya widohya bhokwe ubho gubhalanga ilange lya wiza pye abhanhu bhenabho, umukikalile kakwe kenako.

Umunhu ng’wunuyo, agikolaga nu ng’wana uyo agananga myaji okwe nzila ja uichala kaya ing’ombe yakwe iyo yaliyabyala yiniyo mpaga uishisha, kunguno nuweyi agabhalangaga lilange lyawiza abhanbhu bhakwe mpaga bhikala na buyeji bhutale aha kaya yabho yiniyo, umuwikaji bhobho. Hunagwene abhanhu bhagang’witanaga giki, “jilanga baduma.”

Akahayile kenako kalanga bhanhu higulya ya gubhiza na widohya bho gubhalanga lilange lya wiza abhanhu bhabho, kugiki bhadule gwikala na bhuyegi bhutale umukaya jabho jinijo.

Luka 2:41-51.

Yohana 2:1-11.

KISWAHILI: MFUNDISHA WAKUBWA.

Msemo huo, humwongelea mtu mdogo aliyemfundisha mtu wasiyelingana naye miaka hata kidogo. Hapo zamani alikuwepo mzee aliyekuwa akichunga mifugo yake. Ng’ombe wake alizaa yeye akambeka yule ndama, yule ng’ombe akamkosa mtoto wake akarudi alikozalia. Ndipo mtoto wa mzee huyo, akamwambia “baba muweke chini ndama ili ng’ombe amuone, hafalafu unambeba tena, ng’ombe akirudi nyuma unamuweka mtoto wake huyo chini tena.” Mzee yule alipofanya hivyo, yule ng’ombe alimfuata mpaka nyumbani.

Mzee huyo alikasirika sana kufundishwa na mtoto wake mpaka akachukua kamba kwenda kujinyonga kwa sababu hasira yake hiyo ya kufundisha na mtoto wake. Ndiyo maana watu walimuita huyo mtoto jina la, “mfundisha wakubewa.”  

Msemo huo, hulinganishwa kwa mtu yule ambaye ana unyenyekevu wa kuwafundisha maadili mema watu wote, katika maisha yake. Mtu huyo huutumia muda wake kwa kuwafundisha watu wake wote mwenendo wa kuishi vizuri na wenzao kwa sababu ya unyenyekevu wake huo maishani mwake. Yeye huishi kwa furaha kubwa katika familia yake hiyo kwa sababu ya unyenyekevu wake huo wa kuwafundisha maadili mema watu wake wote, katika maisha yake.

Mtu huyo, hufanana na yule mtoto aliyemfundisha baba yake namna ya kumpeleka nyumbani ng’ombe aliyezaa, kwa sababu naye huwafundisha watu wake wote, namna ya kuishi vizuri na wenzao, mpaka wanaweza kuishi kwa furaha kubwa katika familia zao. Ndiyo maana watu hao humuita jina la “mfundisha wakubwa.”

Msemo huo hufundisha watu juu ya kuwa na unyenyekevu wa kuwafundisha watu wao maadili ya kuishi vizuri na wenzao, ili waweze kuishi kwa kuraha kubwa katika familia zao hizo, maishani mwao.

Luka 2:41-51.

Yohana 2:1-11.

Akahayile kenako kahoyelile bhuching’wa bho lifa bho munhu uyo oliadalimanile giki lifa ilinilo. Umunhu ng’wunuyo liganchima ilifa linilo aho obhitila hoyi kunguno oliganikilaga giki lidi lifa. Hunagwene aho lyanchima agabuja giki “buli ogaluka lifa gunichima.”

Akahayile kenako kagalenganijiyagwa kuli munhu uyo agang’wigalukaga unwani okwe bho gung’witila mihayo ya bhubhi, umukikalile kabho. Umunhu ng’wunuyo aganndyaga gunsiga na gundalahija sagala ung’wiye mpaka nose, bhoya ugwikala kihamo kunguno ya gunminya chiniko ung’wiye, umuwikaji bhobho. Uweyi agabhubhinzaga ubhunwani bhobho bho gung’witila mihayo ya bhubhi chiniyo ung’wiye kunguno ya gung’wigaluka bho gunminya chiniko, umukikalile kabho kenako.

Umunhu ng’winuyo agikolaga ni lifa ilo liganchima uyo oliganikila giki lidi lifa, kunguno nuweyi agaminyaga ung’wiye bho gug’witila mihayo ya bhubhi mpaga obhubhinza ubhunwani bhobho bhunubho umuwikaji bhobho. Hunagwene ung’wiye agamujaga giki, “buli ogaluka lifa gunichima?”

Akahayile kenako kalanga bhanwani higulya ya guleka nhungwa ja gwiigaluka bho gwiitila mihayo ya bhubhi, kugiki bhadule gwikala bho mholele umubhunwani bhobho bhunubho.

Mathayo 26:14-16.

Mathayo 10:21.

Mathayo 24:9.

Marko 14:10-11.

KISWAHILI: KWA NINI UMEGEUKA MWIBA KUNICHOMA?

Msemo huo humuongelea mtu aliyechomwa mwiba ambao aliufikiria kuwa si mwiba. Mtu huyo, ulimchoma mwiba huo alipopitia hapo kwa sababu ya kuufikiria kuwa ni kitu kingine cha kawaida kisichoweza kumuumiza, katika mawazo yake. Ndiyo maana ulipomchoma aliuliza kwamba, “kwa nini umegeuka mwika kunichoma?”

Msemo huo hulinganishwa kwa rafiki anayemgeuka rafiki yake kwa kumtendea maovu, katika maisha yake. Mtu huyo, humsengenya rafiki yake huyo na kumdharau mpaga mwishowe urafiki wao unavunjika kwa sababu ya kumuumiza hivyo mwenzake, maishani mwao. Yeye huuvunja urafiki wao huo kwa sababu ya kumtendea maovu hayo yanayoumiza moyo wa mwenzake huyo, katika maisha yake hayo.

Mtu huyo, hufanana na ule mwiba uliomchoma yule ambaye alifikiria kuwa siyo mwiba, kwa sababu naye humuumiza rafiki yake kwa kumtendea maovu mpaka urafiki wao unavunjika, maishani mwao. Ndiyo maana yule aliyeumizwa humuuliza mwenzake huyo kwamba, “kwa nini umegeuka mwiba kunichoma?”

Msemo huo, hufundisha marafiki juu ya kuacha tabia ya kugeukana kwa kutendeana maovu katika urafiki wao, ili waweze kuishi kwa amani, maishani mwao.

Mathayo 26:14-16.

Mathayo 10:21.

Mathayo 24:9.

Marko 14:10-11.

Akahayile kenako kahoyelile wihuguji bho bhanhu abho bhanaga ibiti. Abhanhu bhenabho bhagalibhona ilibiti ilo lyalumaga bhanhu nulu mitugo lilibhasanga, na bhandya gwihugula kugiki bhadule gwipija abhoyi na mitugo yabho bho kupela. Hunagwene abhanhu bhenabho bhihugulaga bho guyomba giki, “lyashiga ibiti.”

Akahayile kenako kagalenganijiyagwa kuli munhu uyo agabhitilaga mihayo ya bhubhi abhiye, umukikalile kakwe. Umunhu ng’wunuyo, agabhanyamaga abhanhu obhatula mpaga obhataja isabho jabho kunguno ya nhungwa jakwe ijabhubhi jinijo, umuwikaji bhokwe. Uweyi agasalalikaga umuchalo jakwe jinijo mpaka bhayumpela abhanhu kunguno ya gubhitila mihayo ya bhubhi yiniyo, umukikalile kakwe.

Umunhu ng’wunuyo, agikolaga nilibiti ilo lyadimaga bhanhu mpaga nose bhuyulipelaga abhanhu ulu bhalibhona, kunguno nuweyi agabhitilaga abhiye mihayo ya bhubhi, mpaga nose bhayumpela ulu bhamona, umuwikaji bhokwe bhunubho. Hunagwene ulu bhamona bhagayombaga giki, “lyashiga ibiti.”

Akahayile kenako kalanga bhanhu higulya ya kuleka nhungwa ja gubhitila mihayo ya bhubhi abhanhu bho gwikala nabho chiza, kugiki bhadule gwiyambilija chiza uguitumama imilimo yabho, umuwikaji bhobho bhunubho.

Danieli 7:19.

1Peter 5:8.

KISWAHILI: FISI ANAKUJA.

Msemo huo huongelea watu waliokuwa wakipashana habari walipomuona fisi. Watu hao walimuona fiki aliyekamata watu au mifugo wakaanza kupashana habari kwa lengo la kutaka kuokoa maisha yao na ya mifugo yao. Ndiyo maana waliambiana kwamba, “fisi anakuja.”

Msemo huo, hulinganishwa kwa mtu yule ambaye huwatendea maovu wenzake, katika maisha yake. Mtu huyo, huwakaba watu na kuwadai wampe pesa zao kwa nguvu, kwa sababu ya tabia yake hiyo ya kuwatendea maovu wenzake, maishani mwake. Yeye huzomewa mpaka kukimbiwa na watu wa kijiji chake hicho kwa sababu ya tabia yake hiyo ya kuwatendea maovu wenzake, katika maisha yake hayo.

Mtu huyo, hufanana na yule fisi waliyemkimbia watu, kwa sababu naye huwatendea maovu wenzake mpaka wanaanza kumkimbia wanapomuona. Ndiyo maana walipomuana anawajia walisema kwamba, “fisi anakuja.”

Msemo huo, hufundisha watu juu ya kuachana na tabia za kuwatendea maovu wenzao kwa kuishi nao vizuri, ili waweze kuishi kwa amani, maishani mwao.

Danieli 7:19.

1Peter 5:8.

Akahayile kenako kalolile munhu uyo ali mujifungo kunguno ya yabhubhi bhokwe. Umunhu ng’wunuyo oliotungwa kunguno ya wikolosha bhokwe bhunubho ukubhiye. Uweyi abhikoloshaga abhiye, widuma nabho mpaka oding’wa na kuchalwa mukapilipondo. Hunagwene abhanhu bhagang’wilaga giki, “ali mukapilipondo.”

Akahayile kenako kagalenganijiyagwa kuli munhu uyo ali na nhungwa ja gwita mihayo yabhubhi, umukikalile kakwe. Umunhu ng’wunuyo, agidumaga na bhanhu abho agikalaga nabho mpaka oyisalambanya ikaya yakwe kunguno ya nhungwa jakwe ijabhubhi jinijo, umuwikaji bhokwe. Uweyi agaikenagulaga ikaya yakwe kunguno ya nhungwa jakwe ijabhubhi jinijo, umukikalile kakwe.

Umunhu ng’wunuyo, agikolaga nuyo obhikoloshaga abhiye mpaka uchalwa mujela, kunguno nuweyi agidumaga na bhanhu bhakwe mpaka oyikenagula ikaya yakwe yiniyo, umuwikaji bhokwe. Hunagwene abhanhu bhagang’wilaga giki, “ali mukapilipondo.”

Akahayile kenako kalanga bhanhu higulya ya guleka gwita yabhubhi bho gubhiza na nhungwa ja gwiyambilija gutumama milimo yabho chiza, kugiki bhadule gujilela chiza ikaya yabho, umuwikaji bhobho bhunubho.

Mwanzo 39:20-23.

Luka 23:19-28.

Matendo 12:4-5.

Waebrania 11:36.

Ufunuo 2:10.

KISWAHILI: YUMO KIFUNGONI.

Msemo huo huangalia mtu aliyekuwa kifunguni kwa sababu ya makosa mbalimbali. Mtu huyo, alifungwa kwa sababu ya uchokozi wake kwa wenzake. Yeye aliwachokoza watu mpaka akakosana nao na kupelekwa jela. Ndiyo maana watu walimwambia kwamba, “yumo kifungoni.”

Msemo huo hulinganishwa kwa mtu mwenye tabia ya kutenda maovu, katika maisha yake. Mtu huyo, hutenda maovu ya kuwakosea haki wenzake mpaka anaivuruga familia yake, kwa sababu ya tabia yake hiyo mbaya, maishani mwake. Yeye hukosana na wenzake mpaka wanaishi bila kusalimiana nao kwa sababu ya tabia yake hiyo ya kutenda maovu, katika maisha yake.

Mtu huyo, hufanana na yule aliyewachokoza wenzake mpaka akafungwa jela, kwa sababu naye huwatendea maovu wenzake mpaka anaivuruga familia yake maishani mwake. Ndiyo maana watu humwambia kwamba, “yumo kifungoni.”

Msemo huo hufundisha watu juu ya kuwa na tabia njema ya kusaidiana vizuri katika kuyatekeleza majukumu yao, ili waweze kuzilea vyema familia zao, maishani mwao.

Mwanzo 39:20-23.

Luka 23:19-28.

Matendo 12:4-5.

Waebrania 11:36.

Ufunuo 2:10.