Olihoyi munhu uyo osataga nkono umukikalile kakwe. Umunhu ng’wunuyo obhalomelaga abhiye umuosatilaga kunguno ohayaga gupandika wambilijiwa bho gugupija wangu. Uweyi agabhawila abhie bhenabho chiza mpaga bhuyidebha nose isata yakwe yiniyo. Hunagwene abhanhu bhagayomba giki, “alisata nwazwa.”

Akahayile kenako kagalenganijiyagwa kuli munhu uyo agagudililaga chiza umili gokwe bho guguchala kubhugota ulu osataga, umukikalile kakwe. Umunhu ng’wunuyo, agajaga kusitali wangu ulu osataga ogalagulwa mpaga opila wangu kunguno ya witegeleja bhokwe bhunubho ubho gugudilila chiza umili gokwe gunuyo, umuwikaji bhokwe. Uweyi agapilaga wangu uluosataga kunguno ya gwanguha kuja kusitali ulu osataga chiniko, umukikalile kakwe.

Umunhu ng’wunuyo, agikolaga nuyo ojaga kusitali wangu ulu osataga ogalagulwa mpaga opila chiza, kunguno nuweyi agajaga kusitali wangu ogalagulwa mpaga opila chiza, umuwikaji bhokwe bhunubho. Hunagwene abhanhu bhagangwilaga giki, “alisata nzwazwa.”

Akahayile kenako kalanga bhanhu higulya ya kubhiza na witegeleja bho gubhachala kusitali abhanhu bhabho ulu bhasataga, kugiki bhadule gupila wangu isata jabho, umuwikaji bhobho.

Luka 4:40.

Luka 6:6-10.

Matendo 5:15-16.

KISWAHILI: ANAUMWA MKONO.

Alikuwepo mtu aliyekuwa anaumwa mkono katika maisha yake. Mtu huyo, aliwasimulia wenzake juu ya maumivu yake kwa sababu ya kutaka kupata msaada wa kumwezesha kupona haraka. Yeye aliwaeleza wenzake hao vizuri, mpaka wakaelewa kuwa ana ugonjwa huo. Ndiyo maana walisema kwamba, “anaumwa mkono.”

Msemo huo, hulinganishwa kwa mtu yule ambaye anaumakini wa kuujali mwili wake kwa kuupekeleka hospitalini anapoumwa, katika maisha yake. Mtu huyo, huwahi kwenda hospitalini kwenda kupata matibabu mpaka anapona haraka kwa sababu ya umakini wake huo wa kuujali mwili wake anapojisikia maumivu, maishani mwake. Yeye hupona haraka maradhi yanayompata kwa sababu ya kuwahi kwenda kutibiwa hospitalini anapougua, katika maisha yake.

Mtu huyo, hufanana na yule aliyewahi kwenda hopitalini alipougua, kwa sababu naye huwahi kwenda hospitalini anapougua, maishani mwake. Ndiyo maana watu husema juu yake kwamba, “anaumwa mkono.”

Msemo huo hufundisha watu juu ya kuwa na umakini wa kuwawahisha wagonjwa wao kutibiwa hospitalini wanapoumwa, ili waweze kupona haraka vya kutosha kuendelea kuzitunza familia zao, maishani mwao.

Luka 4:40.

Luka 6:6-10.

Matendo 5:15-16.

Imbuki ya kahayile kenako kahoyelile jisunva ijo jigitanagwa kungub’ala. Ikungub’ala yiniyo jilijisunva ijo jikolile na bhushishi. Akajisunva kenako kali kabhuluguti gete ako kagigelaga ilimu ulu lyaseb’a. Hunagwene abhanhu bhagayombaga giki “obalagasha ukungub’ala ilimi lyaseb’aga.”

Akahayile kenako kagalenganijiyagwa kuli munhu uyo agiyumilijaga gutumama milimo yakwe chiza nulu lyaseb’aga ilimi umukikalile kakwe. Umunhu ng’wunuyo bhugelaga ubhujiku ogatumama milimo yakwe chiza mpaga lyagalib’ila ilimi kunguno ya wiyumilija bhokwe ubho gutumama milimo yakwe nulu lyasebaga ilimi, umuwikaji bhokwe. Uweyi agapandikaga sabho ningi noyi aha kaya yakwe yiniyo kunguno ya wiyumilija bhokwe ubho gutumama milimo yakwe chiza chiniko, umukikalile kakwe kenako.

Umunhu ng’wunuyo agikolaga nakakungub’ala ako kagigelaga ulu lyaseb’aga ilimi, kunguno nuweyi agiyumilijaga gutumama milimo yakwe chiza nulu lyasebhaga ilimi, umuwikaji bhokwe bhunubho. Hunagwene abhanhu bhagang’wilaga giki, “obalagasha ukungub’ala ilimi lyaseb’aga.”

Akahayile kenako kalanga bhanhu higulya ya kubhiza na wiyumilija bho gutumama milimo yabho chiza, nulu lyaseb’aga ilimi, kugiki bhadule gupandika sabho ningi umukaya jabho jinijo, umuwikaji bhobho bhunubho.

Luka 12:36-40.

Luka 13:24-26.

Yakobo 5:7-8.

2Thimotheo 4:5.

KISWAHILI: KACHANGAMUKA KIUMBE JAMII YA SISIMIZI JUA LIMEKUWA KALI.

Chanzo cha msemo huo humwongelea kiumbe jamii ya sisimizi. Jamii hiyo ya sisimizi ni kiumbe kinachofanana na sisimizi. Kiumbe hicho ni kichangamfu sana ambacho huonenaka wakati jua linapokuwa kali sana. Ndiyo maana watu husema kwamba, “kachangamuka kiumbe jamii ya sisimizi jua limekuwa kali.”

Msemo huo hulinganishwa kwa mtu yule ambaye huvumilia kufanya kazi zake hata wakati wa jua kali, katika maisha yake. Mtu huyo, hufanya kazi zake kuanzia asubuhi hadi jioni kwa sababu ya uvumilivu wake huo wa kufanya kazi  vizuri hata wakati wa jua kali, maishani mwake. Yeye hupata mali nyingi sana katika familia yake kwa sababu ya uvumilivu wake huo wa kuyatekeleza vizuri majukumu yake wakati wote, katika maisha yake.

Mtu huyo, hufanana na kile kiumbe jamii ya sisimizi ambacho huonekana wakati wa jua kali, kwa sababu naye huyatekeleza vizuri majukumu yake hata wakati wa jua kali, maishani mwake. Ndiyo maana watu husema juu yake kwamba, “kachangamuka jamii ya sisimizi jua limekuwa kali.”

Msemo huo, hufundisha watu juu ya kuwa na uvumilivu wa kuyatekeleza vizuri majukumu yao hata wakati wa jua kali, ili waweze kupata mali nyingi katika familia zao, maishani mwao.

Luka 12:36-40.

Luka 13:24-26.

Yakobo 5:7-8.

2Thimotheo 4:5.

Akahayile kenako kanhoyelile munhu ndoo uyo aganhanga munhu uyo bhadalenijije imyaka nulu hado. Aho kale olihoyi namhala uyo ojidimaga ng’ombe jakwe. Umudimi bhokwe bhunubho, igabyala ng’ombe yakwe. Aho yabyala henaho uweyi akagabucha akadilanha, ing’ombe yukagayiwa akana kayo yushoka uko yabyalilaga. Huna wiza ng’wana okwe niyo ndoo ung’wila giki, “b’ab’a ukatuula hasi akana kayo yakabhona, obucha hangi ulu yahaya gunyamuka okatuula hasi hangi.” Oho wita giko unamhala ng’wunuyo ing’ombe yu golola guja kaya.

Unamhala ng’wunuyo agapelana noyi ugulangwa na ng’wana okwe mpaga usola lugoye uginija, kulwa gukolwa gulangwa na ng’wana wakwe chiniko. Hunagwene abhanhu bhagang’witana ung’wana ng’wunuyo giki “jilanga baduma.”

Akahayile kenako kagalenganijiyagwa kuli munhu uyo alina widohya bho gubhalanga bhanhu bhose lilange lya wiza, umukikalile kakwe. Umunhu ng’wunuyo agalitumilaga ilikanza lyakwe bho gubhalemala pye abhanhu bhakwe kajile kagwikala na bhichabho chiza kunguno ya widohya bhokwe bhunubho umuwikaji bhokwe. Uweyi agikalaga na bhuyegi bhutale aha kaya yakwe yiniyo, kunguno ya widohya bhokwe ubho gubhalanga ilange lya wiza pye abhanhu bhenabho, umukikalile kakwe kenako.

Umunhu ng’wunuyo, agikolaga nu ng’wana uyo agananga myaji okwe nzila ja uichala kaya ing’ombe yakwe iyo yaliyabyala yiniyo mpaga uishisha, kunguno nuweyi agabhalangaga lilange lyawiza abhanbhu bhakwe mpaga bhikala na buyeji bhutale aha kaya yabho yiniyo, umuwikaji bhobho. Hunagwene abhanhu bhagang’witanaga giki, “jilanga baduma.”

Akahayile kenako kalanga bhanhu higulya ya gubhiza na widohya bho gubhalanga lilange lya wiza abhanhu bhabho, kugiki bhadule gwikala na bhuyegi bhutale umukaya jabho jinijo.

Luka 2:41-51.

Yohana 2:1-11.

KISWAHILI: MFUNDISHA WAKUBWA.

Msemo huo, humwongelea mtu mdogo aliyemfundisha mtu wasiyelingana naye miaka hata kidogo. Hapo zamani alikuwepo mzee aliyekuwa akichunga mifugo yake. Ng’ombe wake alizaa yeye akambeka yule ndama, yule ng’ombe akamkosa mtoto wake akarudi alikozalia. Ndipo mtoto wa mzee huyo, akamwambia “baba muweke chini ndama ili ng’ombe amuone, hafalafu unambeba tena, ng’ombe akirudi nyuma unamuweka mtoto wake huyo chini tena.” Mzee yule alipofanya hivyo, yule ng’ombe alimfuata mpaka nyumbani.

Mzee huyo alikasirika sana kufundishwa na mtoto wake mpaka akachukua kamba kwenda kujinyonga kwa sababu hasira yake hiyo ya kufundisha na mtoto wake. Ndiyo maana watu walimuita huyo mtoto jina la, “mfundisha wakubewa.”  

Msemo huo, hulinganishwa kwa mtu yule ambaye ana unyenyekevu wa kuwafundisha maadili mema watu wote, katika maisha yake. Mtu huyo huutumia muda wake kwa kuwafundisha watu wake wote mwenendo wa kuishi vizuri na wenzao kwa sababu ya unyenyekevu wake huo maishani mwake. Yeye huishi kwa furaha kubwa katika familia yake hiyo kwa sababu ya unyenyekevu wake huo wa kuwafundisha maadili mema watu wake wote, katika maisha yake.

Mtu huyo, hufanana na yule mtoto aliyemfundisha baba yake namna ya kumpeleka nyumbani ng’ombe aliyezaa, kwa sababu naye huwafundisha watu wake wote, namna ya kuishi vizuri na wenzao, mpaka wanaweza kuishi kwa furaha kubwa katika familia zao. Ndiyo maana watu hao humuita jina la “mfundisha wakubwa.”

Msemo huo hufundisha watu juu ya kuwa na unyenyekevu wa kuwafundisha watu wao maadili ya kuishi vizuri na wenzao, ili waweze kuishi kwa kuraha kubwa katika familia zao hizo, maishani mwao.

Luka 2:41-51.

Yohana 2:1-11.