legacy

1487. B’ALALAPU.

Bhalihoyi bhanhu abho bhatumama milimo yabho umchalo ja Gabale. Abhanhu bhenabho bhandyaga dihu uguitumama imilimo yiniyo mpaka lyagalibhila ilimi kunguno bhahayaga bhaimale wangu imilimo yabho yiniyo. Abhoyi bhalalaga bhanogile noyi kunguno ya gutumama milimo bho likanza lilihu chiniko, umukikalile kabho kenako. Hunagwene abhanhu bhagabhitanaga giki “b’alalapu.”

Akahayile kenako kagalenganijiyagwa ku bhanhu abho bhagatumamaga milimo bho nduhu uguisatwa imimili yabho yiniyo, umukikalile kabho kenako. Abhanhu bhagatumamaga milimo midamu iyo ijikililile nguzu jabho guti gubhucha miligo midito kunguno ya gukija guisatwa imimili yabho yiniyo umuwikaji bhobho bhunubho. Abhoyi bhagikalaga bhusata bhuli makanza kunguno ya gukija guidilila chiza imimili yabho yiniyo, umukikalile kabho kenako.

Abhanhu bhenabho, bhagikolaga nabho bhatumamaga milimo gwingila diyu mpaka lyagagwa ilimi, kunguno nabhoyi bhagabhuchaga miligo midito mpaga yayusata imimili yabho yiniyo, umuwikaji bhobho bhunubho. Hunagwene abhanhu bhagabhitanaga giki, “b’alalapu.”

Akahayile kenako kalanga bhanhu higulya ya gubhiza na uwitegeleja bho guidilila chiza imimili yabho bho gutumama milimo iyo ilinganilile ni nguzu jabho, kugiki bhadule guyilanhana chiza imimili yabho yiniyo, umuwikaji bhobho bhunubho.

Walawi 14:21.

1Wathesalonike 5:6.

2Timotheo 4:5.

1Petro 1:13.

KISWAHILI: WALALA HOI.

Walikuwepo watu waliokuwa wakifanya kazi katika kijiji cha Gabale. Watu hao walifanya kazi hiyo kuanzia asubuhi hadi jioni kwa sababu ya kutaka kuimaliza mapema kazi yao hiyo. Wao walilala wakiwa wamechoka sana kwa sababu ya kufanya kazi mpaka kupitiliza, katika maisha yao hayo. Ndiyo maana watu waliwaita jina la “walala hoi.”

Msemo huo hulinganishwa kwa watu wale ambao hufanya kazi bila ya kuihurumia miili yao, katika maisha yao. Watu hao hufanya kazi nzito kupita uwezo wao kama vile kubeba mizigo mizito zaidi ya nguvu zao kwa sababu ya kukosa umakini huo wa kuihurumia vizuri miili yao hiyo, maishani mwao. Wao huugua mara kwa mara kwa sababu ya kubeba mizigo hiyo mizito kupita uwezo wa nguvu zao hizo, katika maisha yao.

Watu hao, hufanana na wale waliofanya kazi kuanzia asubuhi hadi jioni mpaka wakachoka sana, kwa sababu nao hubeba mizigo mizito mpaka wanaiumiza miili yao hiyo, maishani mwao. Ndiyo maana watu huwaita jina la “walala hoi.”

Msemo huo, hufundisha watu juu ya kuwa na umakini wa kuijali vizuri miili yao kwa kufanya kazi kulingana na uwezo wao bila ya kujiumiza, ili waweze kuzitunza vizuri afya zao hizo, maishani mwao.

Walawi 14:21.

1Wathesalonike 5:6.

2Timotheo 4:5.

1Petro 1:13.

1486. NAMILINGA OSALANG’HANA.

Akahayile kenako kahoyelile munhu uyo agamilinga ng’wiye kunimo gokwe uyo agalema. Umunhu ng’wunuyo agamilinga ung’wiye ng’wunuyo, gung’wambilija gulima ngunda gokwe kunguno goligutale noyi. Uweyi agalima weyi duhu ukungunda gokwe gunuyo kunguno uyo agamilinga gwiza gung’wambilija agalema. Hunagwene aho bhamuja abhiye ung’winikili ngunda agayomba giki, “namilinga osalang’hana.”

Akahayile kenako kagalenganijiyagwa kuli munhu uyo adina bhumo bho gulungana na bhiye umukikalile kakwe kenako. Umunhu ng’wunuyo, agikalaga bhung’wene bho nduhu ugwiyambilija na bhiye ugutumama imilimo yakwe yiniyo, kunguno ya gugayiwa bhumo bhokwe bhunubho ubho gwiyambilija gutumama milimo nabhiye bhenabho, umuwikaji bhokwe bhunubho. Uweyi agadumaga uguyilela chiza ikaya yakwe yiniyo, kunguno ya nhungwa jakwe jinijo ija gugayiwa bhumo nabhiye bhunubho, umukikalile kakwe kenako.

Umunhu ng’wunuyo, agikolaga nuyo agabhilingwa gujung’wambilija ng’wiye gujulima ngunda ulema, kunguno nuweyi adina bhumo ubho gwiyambilija nabhiye ugutumama imilimo, umuwikaji bhokwe bhunubho. Hunagwene abhanhu bhagang’wilaga giki, “namilinga osalang’hana.”

Akahayile kenako kalanga bhanhu higulya ya gubhiza na bhumo bho gwiyambilija gutumama milimo yabho chiza, kugiki bhadule gujibheja chiza ikaya jabho umuwikaji bhobho bhunubho.

Mathayo 22:1-3.

2Petro 1:3.

Waefeso 5:9.

Mathayo 21:28-31.

KISWAHILI: NIMEMWALIKA AKAKATAA.

Msemo huo huongelea mtu aliyemwalika mwenzake kumsaidia kwenye kazi yake akakataa. Mtu huyo, alimwalika mwenzake huyo kwenda kumsaidia kulima shamba lake kwa sababu lilikuwa kubwa sana. Yeye alilima yeye tu kwenye shamba lake hilo kwa sababu yule aliyemwalika kuja kumsaidia alikataa. Ndiyo maana watu walimuuliza juu ya yule aliyekataa alisema kwamba, “nimemwalika akakataa.”

Msemo huo, hulinganishwa kwa mtu yule ambaye hana ushirikiano wa kusaidiana na wenzake katika kuyatekeleza majukumu yake, maishani mwake. Mtu huyo huishi peke yake bila ya kusaidiana na wenzake wanaomwalika kuwasaidia kufanya kazi zao, kwa sababu ya kukosa ushirikiano wake na wenzake, katika maisha yake. Yeye hushindwa kuilea vyema familia yake hiyo, kwa sababu ya kukosa ushirikiano wake na wenzake katika utekelezaji wa majukumu yao hayo, maishani mwake.

Mtu huyo, hufanana na yule aliyekataa mwaliko wa kumsaidia mwenzake kulima shamba lake, kwa sababu naye hana ushirikiano wa kusaidiana kufanya kazi na wenzake, maishani mwake. Ndiyo maana watu husema juu yake kwamba, “nimemwalika akakataa.”

Msemo huo, hufundisha watu juu ya kuwa na ushirikiano wa kusaidiana kufanya kazi na wenzao vizuri, ili waweze kuzilea vyema familia zao, maishani mwao.

Mathayo 22:1-3.

2Petro 1:3.

Waefeso 5:9.

Mathayo 21:28-31.

1484. LIB’USHESHANIJA.

Akahayile kenako kahoyelile mbina ya bhakima. Umumbina yiniyo, abhakima bhenabho bhagayibhinaga ulu bhanhu bhalitola kunguno ya golecha bhutogwa bhobho ukubhichabho. Abhoyi bhagajaga gujutumama milimo ukuli ntolwa nu kuli ntoji, ukunhu bhaliibhina mbina yiniyo. Hunagwene abhanhu bhagiyitanga imbina yiniyo giki, “lib’usheshanija.”

Akahayile kenako kagalenganijiyagwa kubhanhu abho bhali na bhutogwa bho gukikalana chiza akajile kabho, umukikalile kabho. Abhanhu bhenabho bhagabhalangaga abhanhu bhabho kajile kawiza bho gubhitila meto gawiza abhichabho kunguno ya bhutogwa bhobho bhunubho, umuwikaji bhobho. Abhoyi bhagikalaga na nhungwa jawiza umukaya jabho kunguno ya bhutogwa bhobho bhunubho ubho gwikala na bhanhu chiza, umukikalile kabho kenako.

Abhanhu bhenabho bhagikolaga na bhakima abho bhali na bhutogwa bho guyidimila chiza imijilo ya witoji bhobho, kunguno nabhoyi bhalina bhutogwa bho gwikala na bhanhu chiza, umuwikaji bhobho. Hunagwene abhanhu bhagabhitanaga giki, “lib’usheshanija.”

Akahayile kenako kalanga bhanhu higulya ya gubhiza na bhutogwa bho gwikala chiza na bhanhu bhabho, kugiki bhadule gujibheja chiza ikaya jabho jinijo, umuwikaji bhobho bhunubho.

1Samweli 20:7.

Yohane 13:34-35.

Yohane 15:9-17.

Yeremia 31:3.

KISWAHLILI: MCHEZO WA WANAWAKE.

Msemo huo huongelea mchezo wa wanawake. Wanawake hao hucheza mchezo huo wakati wa watu wanapooana kwa sababu ya kuonesha upendo wao kwa wenzao. Wao huenda kufanya kazi kwenye familia ya upande wa mwanamume na ule wa mwanamke huku wakicheza mchezo huo. Ndiyo maana watu huuita jina la “mchezo wa wanawake.”

Msemo huo hulinganishwa kwa watu walio na upendo wa kuuishi utamaduni wao, katika maisha yao. Watu hao huwafundisha watu wao utamaduni mzuri kwa kuwatendea matendo mema wenzao kwa sababu ya upendo wao huo, maishani mwao. Wao huishi katika maadili mema kwenye familia zao kwa sababu ya upendo wao huo wa kuishi vizuri na watu, katika maisha yao hayo.

Watu hao, hufanana na wale wanawake waliokuwa na upendo wa kuyaishi vizuri matukio ya ndoa zao, kwa sababu nao wana upendo wa kuishi vizuri na watu, maishani mwao. Ndiyo watu huwaita jila la “mchezo wa wanawake.”

Msemo huo, hufundisha watu juu ya kuwa na upendo wa kuishi vizuri na wenzao, ili waweze kuziendeleza vizuri familia zao, maishani mwao.

1Samweli 20:7.

Yohane 13:34-35.

Yohane 15:9-17.

Yeremia 31:3.

1483. YENE NHINGO YA NG’WANAMANGASHA.

Imbuki ya kahayile kenako ilolile nimo go bhutoja na bhutolwa. Umunimo gunuyo ilihoyi nyama ya nhingo iyo igafumilaga kuntugo uyo gugasinzagwa kunguno ya gubhabhegeja likubhi abhanhu abho bhibhilingaga hoyi. Inyama yiniyo igikalaga ya ng’wa sengiye ontolwa nulu o ntoji. Hunagwene bhagayombaga giki, “yene nhingo ya ng’wanamangasha.”

Akahayile kenako kagalenganijiyagwa kubhanhu abho bhali na witegeleja bho gukikalana chiza akajile kabho akawiza umukikalile kabho. Abhanhu bhenabho bhagitaga bhukengeji bho gukadebha akajile akagubhambilija ugwikala na bhichabho chiza umukabhila yabho mpaka bhakapandika kunguno ya witegeleja bhobho bhunubho, umuwikaji bhobho. Abhoyi bhagikalaga na bhuyegi umuchalo jabho kunguno ya witegeleja bhobho bhunubho ubho gukikalana chiza akajile akawiza, umulikabhila lyabho linilo.

Abhanhu bhenabho bhagikolaga nabho bhang’winha nyama ya nhingo usengiye ontoji, nulu o ntolwa, kunguno nabhoyi bhagakikalanaga chiza akajile kagwikala na bhichabho chiza, umuwikaji bhobho bhunubho. Hunagwene abhanhu bhenabho bhagayombaga giki, “yene nhingo ya ng’wanamangasha.”

Akahayile kenako kalanga bhanhu higulya ya gubhiza na witegeleja bho gukikalana chiza akajile akawiza umukabhila jabho, kugiki bhadule gwikala na bhuyeji umuchalo jabho jinijo, umuwikaji bhobho bhunubho.

Wagalatia 5:16-18.

Yohana 8:51.

Yohana 14:23.

Yohana 15:10.

KISWAHILI: HIYO NI SHINGO YA NG’WANAMANGASHA.

Chanzo cha msemo huo huangalia kazi ya kumwolesha mtoto. Kazi hiyo hufanyika kwa yule anayeolesha kuchinja mfugo kwa sababu ya kuwapatia mboga wale waliokusanyika kwenye sherehe hiyo. Shingo ya mnyama huyo hutengwa kwa ajili ya shangaji wa muoaji au wa yule anayeolewa kwa lengo la kutunza desturi njema za kabila hilo. Ndiyo maana watu husema kwamba “hiyo ni shingo ya ng’wanamangasha.”

Msemo huo, hulinganishwa kwa watu wenye umakini wa kutunza tamaduni njema, katika maisha yao. Watu hao, hufanya utafiti wa kuzielewa tamaduni za kuwasaidia kuishi vizuri na wenzao mpaka wanazipata kwa sababu ya umakini wa o huo, maishani mwao. Wao huishi kwa furaha kwenye kijiji chao kwa sababu ya umakini wao huo wa kuziishi vizuri tamaduni njema za kabila lao, katika maisha yao.

Watu hao, hufanana na wale waliotunza tamaduni zao kwa kumpatia shangazi wa muoaji nyama ya shingo, kwa sababu nao huzitunza tamaduni za kuwawezesha kuishi vizuri na wenzao, maishani mwao. Ndiyo maana wao husema kwamba, “hiyo ni shingo ya ng’wanamangasha.”

Msemo huo, hufundisha watu juu ya kuwa na umakini wa kuzielewa na kuziishi tamaduni njema za makabila yao, ili waweze kutunza maadili mema ya kuziendeleza vizuri familia zao, maishani mwao.

Wagalatia 5:16-18.

Yohana 8:51.

Yohana 14:23.

Yohana 15:10.

1482. ISHIMAYENZE.

Olihoyi munhu uyo osimbaga ng’ana umuchalo ja Ziba. Umunhu ng’wunuyo, agasimba lichongo lishimu gete kunguno ya kuhaya kupandika sabho umumilimo yakwe yiniyo. Hunagwene abhanhu bhagalitana ilichongo linilo giki, “ishimayenze.”

Akahayile kenako kagalenganijiyagwa kuli munhu uyo alina wiyumilija bho guchola sabho mpaka ojipandika, umukikalile kakwe kenako. Umunhu ng’wunuyo, agigulambija gutumama milimo midamu mpaga oyimala chiza kunguno ya wiyumiliza bhokwe bhunubho, umuwikaji bhokwe. Uweyi agapandika sabho ningi aha kaya yake yiniyo, kunguno ya wiyumilija bhokwe bhunubho ubho gutumama milimo midamu mpaka oyimala chiza, umukikalile kakwe kenako.

Umunhu ng’wunuyo agikolaga nu nsimbi o ng’ana uyo agiyumilija guchola mpaga usimba lichongo lishimu gete, kunguno nuweyi agiyumilijaga kuchola sabho bho gutumama milimo midamu mpaga ojipandika isabho jinijo, umuwikaji bhobho bhunubho. Hunagwene abhanhu bhagang’witana giki, “ishimayenze.”

Akahayile kenako kalanga bhanhu higulya ya gubhiza na wiyumilija bho gutumama milimo yabho mpaga bhayimala chiza, kugiki bhadule kupandika sabho ja gubhambilija ugujibheja chiza ikaya jabho jinijo, umwikaji bhobho bhunubho.

Mathayo 7:13.

Ayubu 28:1.

Luka 13:22-24.

Mithali 1:12.

Ufunuo 9:1.

2Petro 2:4.

KISWAHILI: SHIMO REFU.

Alikuwepo mtu aliyekuwa akichimba madini katika kijiji cha Ziba. Mtu huyo alichimba shimo refu sana kwa sababu ya kutaka kupata mali hizo katika kazi yake hiyo. Ndiyo maana watu waliliita shimo hilo jila la “shimo refu.”

Msemo huo, hulinganishwa kwa mtu yule ambaye anauvumilivu wa kupafuta mali mpaka anazipata, katika maisha yake. Mtu huyo, hujibidisha kufanya kazi ngumu mpaka anazimaliza vizuri kwa sababu ya uvumilivu wake huo maishani mwake. Yeye hupata mali nyingi katika familia yake hiyo, kwa sababu ya uvumilifu wake huo wa kufanya kazi ngumu mpaka anazimaliza vizuri, katika maisha yake hayo.

Mtu huyo, hufunana na yule mchimbaji wa madini aliyevumilia kutafuta mpaka akachimba shimo refu, kwa sababu naye huvumilia kutafuta mali kwa kufanya kazi ngumu mpaka anazipata mali hizo, maishani mwake. Ndiyo maana watu humuita jila la “shimo refu.”

Msemo huo, hufundisha watu juu ya kuwa na uvumilifu wa kutafuta mali kwa kujibidisha kufanya kazi vizuri ili waweze kupata mali za kuwasaidia katika kuziendeleza vizuri familia zao, maishani mwao.